नवी दिल्ली:
मणिपूर संकटावर सर्वोच्च न्यायालयाने नियुक्त केलेल्या समितीला नागरी समाज संघटना (CSOs) द्वारे अनेक त्रासदायक कृती आढळल्या आहेत ज्यामुळे जमिनीवर दीर्घकाळापर्यंत जातीय तणाव निर्माण झाला.
मंगळवारी झालेल्या सुनावणीत भारताचे सरन्यायाधीश डीवाय चंद्रचूड यांनी राज्य सरकारला अज्ञात मृतदेहांवर दावा करण्यासाठी तीन दिवस आणि सोमवारपासून अनोळखी आणि बेवारस मृतदेहांचे सभ्य आणि सन्मानपूर्वक दफन सुनिश्चित करण्याचे आदेश दिले.
उच्च न्यायालयाच्या माजी न्यायाधीश न्यायमूर्ती गीता मित्तल यांच्या अध्यक्षतेखालील तीन सदस्यीय समितीने त्यांच्या अहवालात CSOs कडून त्यांच्या प्रियजनांचे मृतदेह शवागारात न ठेवण्यासाठी कुटुंबांवर दबाव आणला आणि ज्यांच्यामध्ये तणाव कायम राहावा अशी इच्छा असलेल्या निहित स्वार्थी व्यक्तींवर दबाव आणला. समुदायांना शांतता आणि सौहार्द मणिपूरला परत येण्यापासून रोखण्यासाठी.
“… या कारणास्तव, या प्रकरणातील खरी आणि योग्य वस्तुस्थिती देखील या माननीय न्यायालयासमोर ठेवली जात नाही,” असे या समितीने म्हटले आहे, ज्या समितीचे इतर सदस्य निवृत्त न्यायाधीश न्यायमूर्ती शालिनी पी जोशी आणि न्यायमूर्ती आशा मेनन आहेत.
राज्य अधिकाऱ्यांनी समितीला दिलेल्या नोटमध्ये म्हटले आहे की 94 मृतदेह, ज्यापैकी 88 ओळखले गेले आहेत परंतु दावा केलेला नाही, आणि सहा अज्ञात मृतदेह राज्याची राजधानी इंफाळमधील दोन शवागारात आणि एक चुराचंदपूर जिल्ह्यातील एकामध्ये जतन केले जात आहेत.
या समितीने 4 ऑक्टोबर रोजी चुरचंदपूर येथील डोंगरी जिल्ह्यात झालेल्या बैठकीत सांगितले की, एका “पीडित व्यक्तीने… त्यांचे वडील आणि भावाचे मृतदेह स्वीकारण्याची तीव्र इच्छा व्यक्त केली होती आणि त्यांचे अंत्यसंस्कार करण्याची निकड व्यक्त केली होती. अधिकाऱ्यांनी तसे आश्वासन दिले होते. लवकरात लवकर केले जाईल.”
काही CSOs, तथापि, “निहित हितसंबंधांमुळे, आणि अगदी मायलेज मिळविण्यासाठी आणि परिस्थितीच्या अनुचित मागण्या पूर्ण करण्यासाठी अधिकाऱ्यांना भाग पाडण्यासाठी कुटुंबांना अंतिम संस्कार करण्यास विरोध केला,” समितीने त्यांच्या अहवालात म्हटले आहे.
अनुसूचित जमाती (ST) प्रवर्गात समाविष्ट करण्याच्या मेईतींच्या मागणीला विरोध केल्यानंतर 3 मे रोजी सुरू झालेल्या डोंगराळ-बहुल कुकी जमाती आणि खोऱ्यातील बहुसंख्य मेइटी यांच्यात झालेल्या जातीय संघर्षात 180 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला आहे.
ऑगस्टच्या पहिल्या आठवड्यात, कुकी जमातींनी जाहीर केले की जातीय संघर्षात मरण पावलेल्या त्यांच्या समुदायातील लोकांचे सामूहिक दफन करण्याची योजना आखली आहे. त्यांनी चुराचंदपूर आणि बिष्णुपूर जिल्ह्यांदरम्यान असलेल्या टोरबुंगमधील एक भूखंड निवडला – ज्या ठिकाणी तीव्र संघर्ष झाला. ही जमीन मात्र राज्याच्या मालकीची आहे आणि राज्याच्या जमिनीवरील अतिक्रमणे काढण्यासाठी मे २०२२ मध्ये एका गावप्रमुखाला पाठवलेल्या निष्कासन नोटीसनुसार, रेशीम तयार करण्यासाठी सरकारच्या प्रमुख रेशीम उत्पादन प्रकल्पाद्वारे तिचा वापर केला गेला आहे.
सर्वोच्च न्यायालयात मंगळवारी झालेल्या सुनावणीत सरकारतर्फे हजर असलेले सॉलिसिटर जनरल तुषार मेहता आणि याचिकाकर्ते कुकी जमातीचे प्रतिनिधीत्व करणारे ज्येष्ठ वकील कॉलिन गोन्साल्विस यांच्यात जोरदार चर्चा झाली.
मुख्य न्यायमूर्ती चंद्रचूड यांच्या खंडपीठाने मृतांचे दफन किंवा अंत्यसंस्कार यासंबंधीचा मुद्दा बंद करण्याचा आदेश दिला, तेव्हा श्री गोन्साल्विस म्हणाले, “कृपया (समितीचा) अहवाल पाहिल्याशिवाय हे करू नका. आमच्याशी न्याय्य नाही.”
सरन्यायाधीशांनी उत्तर दिले, “खरं सांगायचं तर, ही कल्पना फक्त भांडे उकळत ठेवण्याची आहे असे दिसते.”
श्री मेहता म्हणाले की, समितीच्या अहवालात नमूद केलेले सीएसओ योग्यरित्या दफन करू इच्छिणाऱ्या कुटुंबांना धमकावत आहेत आणि दबाव आणत आहेत.
न्यायमूर्ती जेबी परडीवाला आणि मनोज मिश्रा यांचा समावेश असलेल्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या खंडपीठाने सांगितले की, ज्या कुटुंबांनी मृतदेहांची ओळख पटवली आणि दावा केला आहे ते मणिपूर सरकारने दिलेल्या नऊ दफन स्थळांमधून निवड करू शकतात. जिल्हाधिकाऱ्यांनी सन्मानपूर्वक अंत्यसंस्काराची व्यवस्था करावी आणि पोलीस प्रमुखांनी कायदा व सुव्यवस्था राखावी, असे सर्वोच्च न्यायालयाने म्हटले आहे.
मणिपूर वांशिक हिंसाचार हा एसटी प्रवर्गात समाविष्ट करण्याच्या मेईटीजच्या मागणीवरून झाल्याचे म्हटले जात असले तरी, गृहमंत्री अमित शाह आणि परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर यांच्यासह अनेक नेत्यांनी म्हटले आहे की बेकायदेशीर स्थलांतरितांचा प्रवेश हे अशांततेमागील मुख्य कारणांपैकी एक आहे. ईशान्येकडील राज्य, ज्यावर भाजपची सत्ता आहे.
नॅशनल इन्व्हेस्टिगेशन एजन्सी (NIA) ने म्हटले आहे की ते ईशान्य राज्यातील वांशिक हिंसाचाराचा फायदा घेण्यासाठी बांगलादेश, म्यानमार आणि मणिपूरमध्ये लपलेल्या दहशतवादी गटांचा समावेश असलेल्या कथित आंतरराष्ट्रीय कटाचा शोध घेत आहेत.
वाट पाहत प्रतिसाद लोड करण्यासाठी…