इयत्ता 12वी राज्यशास्त्र विषयासाठी NCERT सोल्यूशन्स, धडा 7 प्रादेशिक आकांक्षा: हा लेख अध्याय 7 च्या सर्व पाठीमागच्या प्रश्नांची उत्तरे प्रदान करतो: NCERT इयत्ता 12वी राज्यशास्त्र पुस्तकात दिलेल्या प्रादेशिक आकांक्षा – स्वातंत्र्यानंतरचे भारतातील राजकारण.
NCERT च्या 7 व्या प्रकरणाचे उपाय: प्रादेशिक आकांक्षा: धडा 7: प्रादेशिक आकांक्षा तुमच्या इयत्ता 12वीच्या NCERT पुस्तकातील ‘पॉलिटिक्स इन इंडिया सिन्स इंडिपेंडन्स’ मध्ये, आम्ही तुमच्यासाठी उपाय सादर करतो. धडा अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी या व्यायामांचा तुमचा अनुकूल मार्गदर्शक म्हणून विचार करा. जसजसे आपण उत्तरे एकत्रितपणे पाहत आहोत, तेव्हा त्या व्यायामांद्वारे तुम्हाला धडा समजून घेण्यात मदत करणे, गोष्टी स्फटिकपणे स्पष्ट करणे हे ध्येय आहे. प्रत्येक प्रश्न तुम्हाला समकालीन राजकारणाच्या जगात काय चालले आहे याचे सखोल आकलन करून देईल.
धडा 7: प्रादेशिक आकांक्षा, NCERT उपाय
- खालील जुळवा.
प्रादेशिक आकांक्षांचे स्वरूप
(a) सामाजिक-धार्मिक ओळख राज्यत्वाकडे नेणारी
(b) भाषिक ओळख आणि केंद्रासह तणाव
(c) प्रादेशिक असमतोलामुळे राज्यत्वाची मागणी होते
(d) आदिवासी अस्मितेच्या कारणास्तव अलिप्ततावादी मागणी
राज्ये
- नागालँड/मिझोरम
- झारखंड/छत्तीसगड
- पंजाब
- तामिळनाडू
उपाय:
(a) सामाजिक-धार्मिक ओळख राज्यत्वाकडे नेणारी – iii. पंजाब
(b) भाषिक ओळख आणि केंद्रासह तणाव – iv. तामिळनाडू
(c) प्रादेशिक असमतोलामुळे राज्यत्वाची मागणी होते – ii. झारखंड/छत्तीसगड
(d) आदिवासी अस्मितेच्या कारणास्तव पृथक्करणवादी मागण्या – i. नागालँड/मिझोरम
- ईशान्येतील लोकांच्या प्रादेशिक आकांक्षा वेगवेगळ्या प्रकारे व्यक्त केल्या जातात. यामध्ये बाहेरील लोकांविरुद्धच्या हालचाली, अधिक स्वायत्ततेसाठी आंदोलन आणि स्वतंत्र राष्ट्रीय अस्तित्वासाठी आंदोलन यांचा समावेश होतो. ईशान्येच्या नकाशावर, या तिघांसाठी वेगवेगळ्या छटा वापरून, हे अभिव्यक्ती ठळकपणे सापडलेली राज्ये दाखवा.
उपाय: त्रिपुरा, मिझोराम आणि अरुणाचल प्रदेश (पुस्तकाच्या शेवटी जोडलेला नकाशा पहा).
- पंजाब कराराच्या मुख्य तरतुदी कोणत्या होत्या? पंजाब आणि त्याच्या शेजारील राज्यांमधील पुढील तणावासाठी ते कोणत्या प्रकारे आधार बनू शकतात?
ऊत्तराची: पंजाब करार, ज्याला राजीव-लोंगोवाल करार म्हणूनही ओळखले जाते, 1985 मध्ये स्वाक्षरी करण्यात आली होती. त्यातील मुख्य तरतुदींमध्ये भाषिक आधारावर हरियाणाचे वेगळे राज्य निर्माण करणे, काही पंजाबी भाषिक, आणि हरियाणा प्रदेशांचे हस्तांतरण समाविष्ट होते. नदीच्या पाण्याच्या वाटणीबाबतचा करार.
विशेषत: नदीच्या पाण्याच्या वितरणाशी संबंधित, या तरतुदींच्या अंमलबजावणीमध्ये असहमत किंवा अयोग्यपणा आढळल्यास संभाव्य तणाव उद्भवू शकतो. यामुळे पंजाब आणि त्याच्या शेजारील राज्यांमध्ये वाद आणि तणाव निर्माण होऊ शकतो.
- आनंदपूर साहिब ठराव का झाला वादग्रस्त?
ऊत्तराची: आनंदपूर साहिब ठराव वादग्रस्त ठरला कारण त्यात संसाधने आणि राजकीय सत्तेचे न्याय्य वाटप करण्याच्या उद्देशाने पंजाब राज्यासाठी अधिक स्वायत्ततेची मागणी करण्यात आली होती. तथापि, काहींनी हे विभाजनाच्या दिशेने वाटचाल म्हणून मानले, ज्यामुळे राज्य आणि केंद्र सरकारमधील तणाव निर्माण झाला. ठरावाच्या वादग्रस्त स्वरूपाने त्या काळात पंजाबमधील गुंतागुंतीच्या राजकीय परिस्थितीला हातभार लावला.
- जम्मू आणि काश्मीर राज्याच्या अंतर्गत विभागांचे स्पष्टीकरण करा आणि ते त्या राज्यातील बहुविध प्रादेशिक आकांक्षा कशा पुढे नेतात याचे वर्णन करा.
उपाय: जम्मू आणि काश्मीरमध्ये धार्मिक आणि वांशिक रेषांवर आधारित अंतर्गत विभागणी होते. या प्रदेशात हिंदूबहुल जम्मू, मुस्लिमबहुल काश्मीर आणि बौद्ध बहुल लडाख यांचा समावेश होतो. या विभाजनांमुळे विविध प्रादेशिक आकांक्षा निर्माण झाल्या, प्रत्येक प्रदेशाने आपली राजकीय आणि सांस्कृतिक ओळख शोधली. काश्मीरमध्ये, विशेषतः, ऐतिहासिक, धार्मिक आणि राजकीय कारणांमुळे मोठ्या स्वायत्ततेसाठी आणि अगदी स्वतंत्रतेसाठी हालचाली झाल्या आहेत.
- काश्मीरच्या प्रादेशिक स्वायत्ततेच्या मुद्द्यावर विविध भूमिका काय आहेत? तुम्हाला यापैकी कोणते न्याय्य वाटते? तुमच्या उत्तराची कारणे द्या.
उपाय: काश्मीरच्या प्रादेशिक स्वायत्ततेवरील विविध पदांमध्ये संपूर्ण स्वातंत्र्य, भारतीय राज्यघटनेच्या चौकटीतील स्वायत्तता आणि यथास्थिती यांचा समावेश होतो. या पदांची न्याय्यता दृष्टीकोन आणि ऐतिहासिक संदर्भांवर अवलंबून असते. उत्तर भिन्न असू शकते, परंतु प्रदेशाचा इतिहास, संस्कृती आणि भू-राजकीय गतिशीलता यातील गुंतागुंत लक्षात घेऊन संतुलित तर्क प्रदान करणे महत्त्वाचे आहे.
- आसाम चळवळ सांस्कृतिक अभिमान आणि आर्थिक मागासलेपणाचे संयोजन होते. स्पष्ट करणे.
उपाय: आसाम आंदोलन, प्रामुख्याने आसाम आंदोलन (1979-1985), मूळ आसामीच्या लोकसंख्येच्या चिंतेला प्रतिसाद होता. मुख्यतः बांगलादेशातून मोठ्या प्रमाणावर इमिग्रेशनद्वारे उद्भवलेल्या धोक्यांपासून आसामी ओळख संरक्षित करण्याच्या इच्छेमध्ये सांस्कृतिक अभिमान दिसून आला. आर्थिक मागासलेपणा हा एक महत्त्वपूर्ण घटक होता, कारण चळवळीने लोकसंख्याशास्त्रीय बदलांमुळे वाढलेल्या आर्थिक विषमता आणि बेरोजगारीशी संबंधित समस्या देखील संबोधित केल्या होत्या.
- सर्व प्रादेशिक चळवळींना अलिप्ततावादी मागण्यांकडे नेऊ नये. या अध्यायातील उदाहरणे देऊन स्पष्ट करा.
उपाय: प्रादेशिक चळवळी अधिक स्वायत्तता शोधू शकतात किंवा अलिप्ततावादाची मागणी न करता विशिष्ट समस्या सोडवू शकतात. उदाहरणार्थ, झारखंड आणि छत्तीसगडची मागणी प्रादेशिक असमतोल आणि विकासात्मक मुद्द्यांवर आधारित होती परंतु त्यात भारतापासून स्वातंत्र्य मिळविण्याचा समावेश नव्हता. त्याचप्रमाणे, तामिळनाडूमधील चळवळींनी अनेकदा भाषिक ओळख आणि सांस्कृतिक चिंतांवर लक्ष केंद्रित केले आहे, ज्याचे लक्ष्य वेगळे केले नाही.
- भारताच्या विविध भागांतील प्रादेशिक मागण्या विविधतेतील एकतेच्या तत्त्वाचे उदाहरण देतात. तुम्ही सहमत आहात का? कारणे द्या.
उपाय: होय, भारतातील प्रादेशिक मागण्या विविधतेतील एकतेच्या तत्त्वाचे उदाहरण देऊ शकतात. विविध क्षेत्रांच्या विविध सांस्कृतिक, भाषिक आणि ऐतिहासिक पार्श्वभूमी भारतीय राष्ट्राच्या मोठ्या चौकटीत ओळखीच्या समृद्ध टेपस्ट्रीमध्ये योगदान देतात. जरी प्रदेशांना त्यांच्या अद्वितीय वैशिष्ट्यांवर आधारित विशिष्ट मागण्या असू शकतात, तरीही या विविध ओळखींचे सहअस्तित्व भारताच्या एकात्मतेसाठी अविभाज्य आहे.
- उतारा वाचा आणि खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या:
“हजारिकाच्या गाण्यांपैकी एक… एकतेच्या थीमवर आधारित आहे; ईशान्य भारतातील सात राज्ये एकाच आईच्या पोटी जन्मलेल्या सात बहिणी बनल्या आहेत. ‘मेघालय देखील त्याच्या स्वत: च्या मार्गाने गेला आणि अॅपरझोम, अॅपराम्ड सुद्धा… sam’s gateway as दुस-या मुलीशी लग्न करण्यासाठी वर. ‘ सध्याच्या आसाममध्ये उरलेल्या इतर लहान राष्ट्रीयत्वांसोबत आसामची एकता टिकवून ठेवण्याच्या निर्धाराने हे गाणे संपते – ‘कार्बिस आणि त्यांचे भाऊ आणि त्यांचे मिसिंग’. – संजीब बरुआ
(अ) कवी कोणत्या एकतेबद्दल बोलत आहे?
उपाय: कवी ईशान्य भारतातील राज्यांमधील एकतेबद्दल बोलत आहे, सामायिक सांस्कृतिक आणि प्रादेशिक बंधांवर भर देतो.
(ब) ईशान्येतील काही राज्ये पूर्वीच्या आसाम राज्यापासून वेगळी का निर्माण झाली?
उपाय: प्रादेशिक आकांक्षा, भाषिक भिन्नता आणि सांस्कृतिक ओळख संबोधित करण्यासाठी ईशान्येकडील राज्ये आसामपासून स्वतंत्रपणे तयार केली गेली. प्रत्येक प्रदेशाच्या विशिष्ट वैशिष्ट्यांवर आधारित उत्तम प्रशासन आणि विकास सुनिश्चित करणे हे पुनर्संस्थेचे उद्दिष्ट आहे.
(c) तुम्हाला असे वाटते की एकतेची तीच थीम भारतातील सर्व प्रदेशांना लागू होऊ शकते? का?
उपाय: होय, एकतेची तीच थीम भारतातील सर्व प्रदेशांना लागू होऊ शकते. ज्याप्रमाणे ईशान्येकडील राज्ये एक सामान्य सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक पार्श्वभूमी सामायिक करतात, त्याचप्रमाणे भारताच्या इतर प्रदेशांमध्येही राष्ट्राच्या विविधतेत योगदान देणार्या अद्वितीय ओळख आहेत. सामायिक राष्ट्रीय अस्मिता टिकवून ठेवताना या विविधतेचा स्वीकार करणे संपूर्ण देशाच्या एकात्मतेसाठी महत्त्वपूर्ण आहे.
हे देखील वाचा: