राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांची जयंती साजरी करण्यासाठी भारत दरवर्षी 2 ऑक्टोबर रोजी गांधी जयंती साजरी करतो. ईस्ट इंडिया कंपनीच्या राजवटीचा अंत करण्यासाठी आणि भारतातील सामान्य लोकांचे हक्क, आनंद आणि जीवन यासाठी लढलेल्या बापूंच्या योगदानाचे स्मरण करण्यासाठी हा दिवस देशभरात मोठ्या उत्साहाने आणि भक्तीने साजरा केला जातो.
हा दिवस भारतातील राष्ट्रीय सुट्ट्यांपैकी एक म्हणून सूचीबद्ध आहे आणि तो कोरडा दिवस म्हणून देखील गणला जातो. या दिवशी मांस आणि मद्य सेवन करण्यास मनाई आहे. महात्मा गांधींची जयंती साजरी करण्यासाठी पोस्ट ऑफिस, बँका, शाळा आणि इतर सर्व महत्त्वाची ठिकाणे बंद आहेत. बापूंच्या जीवनाशी संबंधित पुतळे, रस्ते आणि महत्त्वाची ठिकाणे (साबरमती आश्रम, त्यांच्या अंत्यसंस्काराचे ठिकाण आणि बरेच काही) हार, कंफेटी आणि इतर सजावटीच्या वस्तूंनी सजवलेले आहेत. त्यांचे आवडते भजन, रघुपती राघव राजा राम हे संगीत चॅनेल, उत्सवाचे मैदान, शाळा संमेलने आणि देशभरात जिथे जिथे गांधी जयंती साजरी केली जाते तिथे सामान्यतः वाजवली जाते.
ते एक प्रख्यात आणि प्रशंसित आंतरराष्ट्रीय व्यक्तिमत्व असल्याने, गांधींच्या महत्त्वपूर्ण तत्त्वज्ञान आणि अहिंसक सिद्धांताच्या स्मरणार्थ UN ने 2 ऑक्टोबर हा ‘आंतरराष्ट्रीय अहिंसा दिवस’ म्हणून घोषित केला आहे. भारत सरकार या शुभ प्रसंगी देशभरातील गांधींशी संबंधित ठिकाणी स्मृती सेवा आणि श्रद्धांजली वाहण्याचे आयोजन करते. देशासाठी काही महत्त्वपूर्ण योगदान देणाऱ्या देशातील नागरिकांना बक्षिसे आणि बॅज दिले जातात.
शाळांमध्ये निबंध स्पर्धा, विशेष शालेय संमेलने, भाषण स्पर्धा, एकपात्री स्पर्धा, स्किट्स आणि एकांकिका, पोस्टर मेकिंग स्पर्धा, चित्रकला आणि चित्रकला स्पर्धा, प्रश्नमंजुषा स्पर्धा, स्वच्छता किंवा वृक्षारोपण मोहीम, कविता स्पर्धा, पुस्तक वाचन अशा विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते. गांधींचे जीवन आणि संघर्ष, विद्यार्थ्यांना गांधी आणि स्वातंत्र्याशी संबंधित चित्रपट दाखवणे आणि बरेच काही. या सर्व उपक्रमांचा उद्देश महात्मा गांधींबद्दल ज्ञान देणे आणि भारताला ब्रिटिश राजवटीपासून मुक्त करण्यासाठी भारताच्या स्वातंत्र्यसैनिकांच्या संघर्षांबद्दल शिकवणे आहे.
2 ऑक्टोबर 2023 रोजी राष्ट्रपिता महात्मा गांधी यांची 154 वी जयंती साजरी केली जाते. त्यांना ही पदवी दुसरे प्रमुख भारतीय स्वातंत्र्यसैनिक नेताजी सुभाषचंद्र बोस यांनी दिली होती. गांधी जयंती म्हणजे भारतात आणलेल्या महान कामगिरीचे स्मरण, गांधींनी भारतीय लोकांसमवेत लढलेल्या प्रचंड लढाया आणि वाईटावर चांगल्याचे प्रतिबिंब. गांधीजींनी भारताला केवळ ईस्ट इंडिया कंपनीच्या दुष्ट राजवटीतून मुक्त केले नाही तर भारतीय समाजाच्या सामाजिक प्रश्नांविरुद्धही त्यांनी लढा दिला. त्यांनी आम्हाला स्वावलंबन, धैर्य, अहिंसा, साधेपणा, महिला सक्षमीकरण आणि शिक्षणाची शक्ती शिकवली.
भारताचा ऐतिहासिक भूतकाळ आणि क्रांतिकारी चळवळींना आकार देण्यात महात्मा गांधींची महत्त्वपूर्ण भूमिका लक्षात घेता, गांधी जयंती भारतात एक उत्सव म्हणून साजरी केली जाते. हा भव्य उत्सव देशाच्या आदरणीय नेत्यांना आणि स्वातंत्र्यसैनिकांना सर्वोच्च महत्त्व देऊन आणि त्यांच्यापासून सर्वोत्तम मिळविण्यासाठी भूतकाळातील संघर्षांचा आदर करण्यामध्ये भारतीयांचा आनंद आणि भक्ती दर्शवतो. महात्मा गांधींनी म्हटल्याप्रमाणे, “उद्या मरणार असल्यासारखे जगा. असे शिका की जणू तुम्ही कायमचे जगायचे आहे”, या गांधी जयंतीने आपण सर्वजण देशाला समृद्धी, वाढ आणि शिक्षण घेऊन येणारे व्यक्ती बनू या.